Karya: Muhammad Yusuf Bombang (Apa kaoy)
Diterjemahkan ke dalam Bahasa Gayo Oleh: Salman Yoga S
Tamur i’sya ben ilen tengengé. Keadaen i Kampung Paya Bateung muloi sengap. Sebahagien ari pendudukké beluh munonton permainen repai i serapni kampung. Masyarakat kampung si igeniring ni panté oya memang megah urum kesenien rapai é. Apalagi pertunjukkenné wan lao kelem bejalu antar Kampung Paya Bateung mulewen Kampung Beurandeh.
Musa sara jema sicanu olok urum kesenien tradisi ini. Nguk iperin jep ara perayaen repai Musa sabé munyempat diri hadir ku soné. Bahkan Musa dor géh lebih mulo kati mudepet tempat kunul paling arap.
Ketapé anéhé bagi penduduk Kampung Paya Bateung lebih mubetih Musa sebagé manusie si paling ucit, ike urusen reta mugenancing. Munurut Musa, daripede munupahen ku jema lén mujege kulem udangngé, wé lebih mera mujege kin dirié den rela mudatén paké umahé nomé seseréngé kekelem iumahé. Bierpé seseger Musa mera munangkuhen upah ku jema lén mujegei kulemmé, oyapé kati nguk wé beluh munonton pertaningen repai.
Ketapé wan sebulen kukudukni, sikep ni Musa gip berubah ari biasaé. Béwéné reta kekayaen tenaring ni almarhum amaé gere ipeduliié néh, termasuk kulem ni udang si sebelummé mujadi si ibanggané seni idaténé gere berurus. Bahkan kepdilien den galak natéwé kin kesenien rapai pé muloi kurang. Walaupé si berjalu wan kelem ni group rapai ari kampungngé, Musa mumilih gere beluh. Musa meran kunul-kunul mulewaten waktu sire mubeningen nasippé.
Iwan sara bebalén, igeniring dené, persis idekat pinti ni peger arap ni umahé, Musa seseréngngé. Wé kunul munyéren beden kurussé ku tiang ni bebalén sig ere berering. Mataé reduk, munéngon kosong ku arap. Rupe ni jema rawan si ber wauk naru gere berurus oya murem, tape gere ibetih enta ku sa.
Makin lemem Musa iatas ni bebalén uluh tue oya, tubuhé pé makin terasa bengi. Kaos oblong putih mupenguningen si mubungkus tubuhhé si régé. Kebetapé Musa gere ilen mera munaringen bebalén si engkip urum kenangenné. Upuh kerung si ari sinemi mugelung awake, seni nge iubunné munyebun bedenné ari emus ni kuyu ari lut. Irebahné bedenné pelangak, nomé mumanangi supu rembie. Bahu kirié kin batal den pergelangen pumué sebelah kiri kuatas ni salakké. Mataé sisebelummé lebuh seni nge muke mubayang rupe ni Halimah, paké umahé si gati idatenné taring seseréngé. Halimah memang jema banan belangi den bijak I kampong oya, akhéré mujadi empu numah penyeber den setie kin Musa.
***
Cahaya ni len empat belas kelem oya olok terang. Bintang-bintang musempur i langit ijo, seulah mujanyin uren gere ilen turun. Rupe ni Musa pé lagu muterang galak, mugambar sejuta kegalaken. Gere lagu biasaé Musa mumakati Halimah beluh ku kulem udang beringi isoné.
“Kelemni aku ménét nomé urum kao Halimah”, kéné Musa ku paké umahé. Halimah lagu mugintes bercampur galak mumengé pakat lagu oya. Kebetapé Halimah gere oloktu yakin, kerna wé betihé sipet ni amanné si lebih mumulon kulem udang serta kekayaen kelem porak lao daripada munenekar waktu berdedora. Halimah memang munyadari bahwasenye pernikahen reroanné nguk terjadi kerna kenak ni jema tueé masing-masing. Kerna oya le kebieseen si ilen berlaku I kampong oya, jema tue munamat peran penting wan hal perjodohen anak-anaké.
“Sebetullé aku pé le nge lemen munantin kesempaten ini. Tape abang sabé nosah alasen, gere lepas munaringen kulem udang”
“Oya memang sunguh Halimah. Ketapé kelemni aku mumakati kao nomé isoné…”
“I kulem udang, maksud nabang?”, kené Halimah. Seulah waé murasa aneh mumengé ajaken oya.
“Ya, I kulem udang. Nge kusieppen bebalén si jeroh isoné”, tamah Musa kati Halimah yakin.
“Tapé abang dor muperingen ni aku umah gere nguk itaringen wan kelem lao, bierpé sekejeb”, olol ni Halimah sire senyum.
“Umah tentu seje gere nguk itaringen Halimah. Kerna delé di barang-barang murege si turah bejege, kati enti iyosohi jema. Ketapé khusus kin kelemni, iyo sine nge ku kini Ahmad nomé iumahte kelemni. Den wé gere munulak perintahku”.
“Biasanya Abang selalu curiga pada semua orang, kan?”.Halimah bertanya sinis.
“Biasaé abang sabé curiga kin jep jema gere ke?”. Halimah munguné.
“Oh, gere. Ike ku Ahmad tikikpé aku gere curiga, kerna kubetih olok waé kune. Den… ah, lagi pule waé anak ni Tengku Imem. Selo bang mungkin waé mera nusuhi retante”, Kené Musa berdalih.
Halimah munejém pora gere mulaing. Jema banan oya munulangi mien wan atéwé kata=kata ni Musa, khusus kin kelemni. Berarti kin kelem ini we, piker Halimah.
“Atauwe … kune ike kite berumah renya I kulem udang? Kati enti kelem ini pelin…”, Kené Halimah munyahen usllé.
“Berumah i kulem udang?”, Musa munulangi pengunen ni Halimah wan atéwé, “Akh, gere. Ini sunguh sara teniron sig ere mungkin kupenuhi”, pikiré.
“Enta, mukune abang ongot? Oh…, keberaten ke? Memang nge kuduga”, sindir Halimah.
“Gere mungkin hal oya kite bueten, Halimah”, Musa lagu munulak.
“Mukune kati gere mungkin”, Halimah makin mudesak.
“Halimah, béwéné urip=uripente kaming, lemu körik den itik sahen male munurusé kasé. Ike kite turah berumah i kulem udang? Den umah ni…, umah ni tenaring ari jema tuengku. Ikunehen male umahni, idatén murényot gere muheme simurawatté? Gere mungkin Halimah. Apalagi ike ara mien pemikiren male mujelé jelas-jelas oya gere mungkin. Prinsipku, harta tenaring ari jema tue tikikpé gere nguk osop. Tamahhé malah kenguk ipérah ilen”, Musa relem wan pemikirenné, tanpa muniroi perasaen ni Halimah.
Walaupé Musa becerak naru, Halimah berusaha seber mumengé jelébék ni Musa. Wan beningngé Halimah tetap berpikir, mumémarahi jelen tangkuh si jeroh si iterime urum pikiren Musa. Sebeb Halimah olok bekenak wan mörip umah tengeé turah urum-urum galak.
“Atau… mmm begini dih”, kené Halimah gere yakin.
“Kite pérah jema si betul-betul jujur den bersedie taring i umah udang. Kurasa delé tenege muanganggur i kampong ni singuk kite pecaya mujege den munurus kulem. Ya…kebetapé seseger abang beluh kusoné munentongngé. Kerna terus terang selama ini aku terih nomé seseréngku i umah. Ketapé paksa kam we.
Musa tetap we wan pendirienné, meskipé Halimah nge berusaha munosah jelen tangkuh. We gere mugémotpé muniroi sana siperin Halimah, kerna bagi Musa persoalen si penting adalah menyangkut kureta. Bagi Musa, mungini jema lén munurus den mujege kulem udang dinéwe urum mubagi-bagi reta atawe penghasilen ku jema lén. Wé gere penah lupe kin amanat ni almarhum jema tueé si ulak ku Tuhen ketike Musa berumur tige belas tun ilen.
“Ike berhemat bekal mujadi kaya”.
Memang almarhum ama ni Musa jema paling bayak i kampong Paya Bateung, den jema kaya oyapé matrialissé luer biasa. Sipet oya bang si seni mutaling ku anak ungellé, Musa.
“Setujuke abang kin usul ku sine?”, kené Halimah
“Aa…, oh, …, gere Halimah. Kao sabv munosah jelen tangkuh si keliru. Terus terang, aku gere galak jema lén si munimati retangku”, kené Musa. Halimah galip pegegining ulu. Wan atéwé becerak, memang manusie aneh si berpikiren koték.
“Ketapé mukune iken beluh munonton repai abang dor nguk munaringen kulem-kulem oya, sementara ike aku muniro ipongen aku nomé sara kelemen dih abang sabé mualasen?”, Halimah becerak urum macikké, gere lepas munonin bengissé.
“Nonton repai …, o…, oya kerna hibiku”, kerna salah tingkah Musa terlanjut terucep, sebelummé wé gere berpikir bahwa jewebenné munyakiti perasaan Halimah.
“Berati kao betul manusie sig ere muperasaen. Kao sabé lebih mumentingen hobi den reta-retamu we daripada aku sebagé ton umahmu”, celébék ni Halimah sesire pesénguk.
Musa mubaliken bedenné, sesuk munguduki Halimah. Renye kunul pebening arappé ku rering papan umah atassé. Kemel wé kin Halimah. Wé kemel kin dirié. Wé bekenak tir Halimah berbengi até kune caraé kati pulih atéwé. Ketapé awah den tubuhhé gere tergerakken tikikpé, meski wan pikirenné sempat terlintes bahwa Halimah memang betul.
Sesara luh mata ni Halimah mujaril, mubasahi pipié si gemok urum warna kuning langsat. Wé gere sangupné munerime penderitaen bathin selama wan roa tun berumah tenge urum Musa. Sesire munelap nil uh mataé we belangkah ku arah pintu beluh munaringen Musa kin selamaé. Den ketike Musa mubalik malé becerak wé gintes. Bayangen Halimah nge osop ari mataé, hilu wan kelem.
Halimah …, Halimah…., enti taringen aku, Halimah. Aku gere lepas tanpa kao, Halimah …?”, tuk ni Musa sire mongot muderu,
Tuk ni Musa ternyata ipengé den nos Cut Lem Mamplam ari nomé emis iumahé, sibejarak henye sara umah ari umah ni Musa. Jema rawan tue oya mukekarat turut ari umahhé renye selalu ku asal ling tauk. Bierpé turah betikon isapihié munayun langkah bacar ku umah ni Musa. Ménét pedéh betihhé sana die si nge terjadi. Ari deléwé tetangga sikebetulen gere beluh munonton repai kelem oya Cut Lem Mamplam si berjeroh até den berniet munulung Musa.
Akh… Musa rupenné. Betul gere salah dugaennku sine”, tenengé ling ni Cut Lem Mamplam ketike senterré mutuju ku rupeni jema rawan si tengah pedora iwan umaha.
“Hei. Uwet Musa… entah uwet, Musa”, kené Cut Lem Mamplam sire munengut-engut beden Musa urum pumué.
“Heh”, Musa gintes. Renye uwet ari noméwé. Wan remang cahaya wé heran munéngon rupe ni jema si murunguié.
“Oh, Cut Lem Mamplamm rupenné. Keta mungune Cut Lem Mamplam kekelem lagu ini gé ku umahni”, Musa menyeléséi sekelingé. Wé baro munyadari bedenné iatas ni bebalé numa i umahé lagi si wan nipié sine.
“O… berarti aku sine nipi rupenné”, kené Musa wan atéwé.
“Ya, betul. Wan nipi sine kao mutuk-tuk lagu ling ni jema néro tulung. Oya kati aku gaéh ku ini. Keta sanahen nipi sine Musa?”, ikunei Cut Lem Mamplam.
“Aku nipi Cut Halimah, Cut Lem”, Musa mujebeb kemél
“Inile ko Musa”, Cut Lem Mamplam agak gere gure
“Ng mupepieni kusawahen, si nge lalu sijerohé entimi né ipikiri. Rupen mera ilan kao pebening seseréng. Nah cube pikiri seni sananéh guneé sibuet ko? Siara seni kao tamah merké. Pedehel oyawa kao jema paling kuet bebuet, kelam porak lao kau mudedik kune kati mujadi kaya den gere muniroi hal-hal lén si penting. Nge ya Musa, seni lupnen dih sana si nge terjadi. Den …?”
“Temas di Cut Lem becerak”, kené Musa bengis sire munéngon ku rupe ni Cut Lem Mamplam. Gere isadarie bahwa si sesuk iarappé adalah Tengku Imem Mersah, jema si paling isegani den ihormati jeb penduduk Kampung Paya Bateung.
“Maaf, ike kao tersinggung. Ketapé sebenaré maksudku jeroh, kerna gere pis aténgku munéngon keadaenmu lagu ini dor. Maksutku sine, anggap peritiwe benasa ni paké umahmu sebagé cobaen ari Allah. Muloi serloni pikiri mas adepanmu mi we sebeb kao mude ilen. Ike oyawa kao sombong, angkuh den pekelit, muloi serloni tekaren jarak-jarak sipet den perangé si lagu noya. Den enti kao mujadi pedenem kerna oya bvwéné gere jeroh”, urum lemut den seber Cut Lem Mamplam munosah nasehat.
“Ketapv tentang si Jalil oya terus terang gere lepas kulupenen, Cut Lem. Sebeb wé le si munancuren semangat möripku. Sara saat kasé kubeles wé,? Kene Musa denem.
“Enti mupkiren mugile lagu oya, Musa. Ikepé hal oya ibuetko mungkin gere sawah pitu keturunenmu persoalan oya gere penah selesé. Soal wé mubuet ni sig ere jeroh gelah pihak si berwajib dih nurusé. Apalagi munurut keber si kupengé Jalil a lemem ilen baro kati luah ari penjere”, Cut Lem Mamplam munyejuk ni até Musa.
“Ike urum hukumen penjere aku gere ilen pues, Cut Lem. Kerna sunguh gere seimbang urum kesalahenné ku ton umahku. Nge ipekeméllé, iyonohné mien den oya terjadi wan umahku, Cut Lem”, kené Musa.
“Memang hukumen penjere gere olok sebanding urum buetté. Ketapé yakinmi Allah si Maha Kuasa Maha Adil akan munukummé i akherat puren”, kené Cut Lem Mamplam selaku jema tue munosah nasehat ku anakké.
Kelem makin gelep. Ternyata cerak Cut Lem Mamplam urum Musa nge sawah lemem I bebalén oya. Seluruh penduduk Kampung Paya Bateung si beluh munonton repai sesara muloi ulak. Memang pertunjukken kesenien oya sawah ku soboh. Ling ni tamur mersah ari jarak mulo tenengé tenengé lao nge rap semiyang soboh.
“Saya sangat berharap padamu, Musa. Agar kamu tidak melupakan lagi kewajibanmu kepada Allah. Dan marilah melaksanakannya mulai shubuh ini”, Cut Lem Mamplam lalu pergi meninggalkan Musa. Sambil mengusap matanya Musa mengikuti orang tua itu.
“Aku olok berharap ku kao, Musa. Buge kao entiné mulupenen kewajibenmu ku Allah. Den entah semiyang sobohmi kite”, Cut Lem Mamplam renye beluh munaringen Musa. Musapé renya munung ari kuduk. []
*Diterjehakan dari judul cerpen yang sama “Musa” yang telah dimuat di media cetak. Muhammad Yusuf Bombang (Apa kaoy) adalah seniman penting Provinsi Aceh, pelaku sastra lisan Him, pelaku teater dan pimpinan komunitas seni.